Borsada devre kesici, piyasa dalgalanmalarını sınırlamak ve ani fiyat değişimlerinin oluşturabileceği aşırı oynaklığı kontrol etmek amacıyla kullanılan bir güvenlik mekanizmasıdır. Devre kesici, özellikle ani ve büyük fiyat dalgalanmalarının olduğu durumlarda pazarın istikrarını korumaya yardımcı olur. Bu mekanizma, hem yatırımcıların hem de piyasa işletmecilerinin korunmasına yönelik bir önlem olarak kullanılır. Devre kesicinin temel amacı, piyasada kontrollü bir düzeni sürdürmek ve ani çöküşleri veya büyük çıkışları engellemektir.
Devre kesicinin temel bileşenleri şunlardır:
- Tetik Seviyeleri: Devre kesici, piyasa dalgalanmalarını kontrol etmek için belirli tetik seviyeleri kullanır. Bu seviyeler genellikle piyasa endekslerine (örneğin S&P 500) veya belirli hisse senetlerine dayanır. Eğer belirli bir tetik seviyesi aşılırsa, devre kesici işlemi başlar.
- Aşama veya Basamaklar: Devre kesici, farklı aşamalar veya basamaklar kullanır. Her aşama, belirli bir fiyat değişimini temsil eder ve daha büyük fiyat dalgalanmaları için daha katı önlemler alınmasını sağlar. Genellikle, devre kesici sistemi üç aşamalıdır. İlk aşama, daha küçük bir dalgalanmayı kontrol ederken, ikinci ve üçüncü aşamalar daha büyük oynaklıklara karşı koruma sağlar.
- İşlem Durdurma ve Bekletme Süreleri: Devre kesici tetiklendiğinde, işlemler belirli bir süre için durdurulur ve ardından tekrar başlatılır. Bu süre zarfında, yatırımcılar işlem yapamazlar ve piyasa halkı rahatlamış olur. İşlem durdurma süreleri genellikle birkaç dakika ile birkaç saat arasında değişebilir.
- Hisse Senedi ve Endeks Bazlı: Devre kesici, hem belirli hisse senetleri hem de genel piyasa endeksleri için uygulanabilir. Endeks bazlı devre kesici, genellikle piyasa endekslerinin hızlı bir şekilde düşmesi veya yükselmesi durumunda etkinleştirilir. Hisse senedi bazlı devre kesici ise belirli hisse senetlerinin ani fiyat değişikliklerine karşı koruma sağlar.
Devre kesici sistemi, özellikle büyük finansal krizler veya belirli haberlerin hızla piyasa fiyatlarını etkilediği durumlar gibi istikrarsız dönemlerde piyasalardaki aşırı oynaklığı sınırlamak için kullanılır. Bu sistem, piyasada hızlı bir şekilde düşen veya yükselen fiyatlar nedeniyle panik satışlarını veya aşırı alımları önlemeye yardımcı olur. Bu, yatırımcıların daha soğukkanlı bir şekilde karar vermelerine ve daha kontrollü bir şekilde işlem yapmalarına olanak tanır.
Devre kesici sistemleri, finansal düzenleyiciler ve borsalar tarafından sıkça güncellenir ve geliştirilir. Ayrıca, farklı ülkelerde ve borsalarda farklı devre kesici sistemleri ve kuralları olabilir. Bu nedenle yatırımcılar, işlem yapacakları piyasanın ve borsanın belirlediği devre kesici kurallarını anlamaları önemlidir.